در پیچوخم قراردادها و اسناد رسمی، گاهی شروطی درج میشود که بعدها ممکن است بخواهیم از آنها صرفنظر کنیم. “سند اعراض از شرط” ابزاری قانونی و رسمی برای این منظور است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میشود. اما این سند دقیقاً چه کاربردی دارد، چگونه تنظیم میشود و چه نکاتی را باید در مورد آن بدانیم؟ اگر تاکنون با شرطی در یک سند مواجه شدهاید که دیگر به نفع شما نیست یا مانعی برای اقدام بعدی شما محسوب میشود، این راهنمای جامع برای شماست. با ما همراه باشید تا صفر تا صد سند اعراض از شرط را بشکافیم.
سند اعراض از شرط
1. سند اعراض از شرط دقیقاً چیست؟ (تعریف و مثال)
سند اعراض از شرط، یک سند رسمی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میشود. به موجب این سند، شخصی که در یک سند یا قرارداد قبلی، شرطی به نفع او مقرر شده است (که به او “مشروط له” میگویند)، به طور رسمی و قانونی از آن شرط صرف نظر میکند و حق خود را نسبت به آن ساقط مینماید.
به زبان سادهتر، شما با امضای این سند اعلام میکنید که دیگر نمیخواهید از آن حق یا شرط خاص استفاده کنید و هیچ ادعایی نسبت به آن نخواهید داشت.
مثال ساده:
- فرض کنید شما خانهای را خریدهاید و در سند قطعی آن شرط شده است که فروشنده تا یک سال حق ندارد در همسایگی شما ملکی خریداری کند. حال اگر شما بخواهید به فروشنده اجازه دهید که این کار را انجام دهد، باید به دفترخانه مراجعه کرده و “سند اعراض از شرط” عدم خرید ملک توسط فروشنده را امضا کنید. با امضای این سند، شما از حق خود صرفنظر کردهاید و فروشنده میتواند در همسایگی شما ملک بخرد.
- مثال دیگر: در سند ازدواج شرط میشود که زن حق تعیین مسکن را داشته باشد. اگر زن بعداً بخواهد این حق را به شوهر واگذار کند، میتواند با تنظیم سند اعراض از شرط، از این حق خود رسماً صرفنظر نماید.
2. چرا سند اعراض از شرط مهم است؟ (اهمیت و تاثیرات)
تنظیم این سند اهمیت زیادی دارد، زیرا:
- ایجاد شفافیت و قطعیت: وضعیت حقوقی طرفین را نسبت به آن شرط خاص، روشن و قطعی میکند و جلوی هرگونه ابهام یا تفسیر متفاوت در آینده را میگیرد.
- تضمین امنیت معاملات بعدی: اگر شرطی مانع انجام یک معامله یا اقدام حقوقی دیگر باشد (مانند مثال فروش ملکی که شرط عدم فروش داشته)، تنظیم سند اعراض، راه را برای انجام قانونی آن معامله باز میکند.
- جلوگیری از اختلافات آتی: با ثبت رسمی انصراف از شرط، از بروز دعاوی و اختلافات احتمالی در آینده بر سر اجرای یا عدم اجرای آن شرط جلوگیری میشود.
- اثرات حقوقی و قانونی: پس از تنظیم سند اعراض، مشروط له دیگر نمیتواند به استناد آن شرط، ادعایی علیه طرف مقابل (مشروط علیه) مطرح کند و آن شرط از نظر قانونی منتفی تلقی میشود.
3. چگونه سند اعراض از شرط را در دفترخانه تنظیم کنیم؟ (مراحل گام به گام)
تنظیم سند اعراض از شرط فرآیند مشخصی دارد که معمولاً در یک جلسه در دفترخانه انجام میشود:
- مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی: شخص یا اشخاصی که شرط به نفع آنها بوده (مشروط له) باید به همراه مدارک شناسایی معتبر (اصل شناسنامه و کارت ملی) به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند. در اکثر موارد، حضور طرف دیگر قرارداد (مشروط علیه) الزامی نیست، اما بهتر است برای شفافیت کامل حضور داشته باشد یا حداقل مطلع گردد.
- ارائه سند مبنا: اصل سندی که شرط مورد نظر در آن قید شده است (مانند سند ملک، سند ازدواج، قرارداد و…) باید به دفترخانه ارائه شود تا سردفتر مفاد شرط را دقیقاً بررسی کند.
- احراز هویت و اهلیت: سردفتر هویت مشروط له و اینکه آیا وی از نظر قانونی صلاحیتِ صرفنظر کردن از حق خود را دارد (عاقل، بالغ، رشید) بررسی میکند.
- تنظیم متن سند اعراض: سردفتر متن سند اعراض از شرط را با ذکر دقیق مشخصات سند مبنا، شرط مورد نظر و اعلام رسمی اعراض (صرفنظر کردن) مشروط له از آن، تنظیم میکند.
- قرائت و امضای سند: متن سند برای مشروط له قرائت میشود و در صورت تأیید، توسط وی و همچنین سردفتر و دفتریار امضا و مهر میشود.
- ثبت در سیستم و صدور سند: سند در سیستم ثبت الکترونیک اسناد ثبت نهایی شده و یک نسخه از آن به متقاضی (مشروط له) تحویل داده میشود.
هزینهها و زمان:
- هزینه: هزینه تنظیم این سند مطابق با تعرفههای قانونی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور برای اسناد غیرمالی محاسبه میشود که سالانه اعلام میگردد. میتوانید هزینه دقیق را از دفترخانه استعلام کنید.
- زمان: در صورت کامل بودن مدارک و عدم وجود مشکل خاص، فرآیند تنظیم و ثبت سند معمولاً در همان روز مراجعه و طی یک الی دو ساعت انجام میشود.
- هزینه تنظیم این سند در دفترخانه اسناد رسمی 930 تهران در سال 1404 مطابق تعرفههای مصوب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، مبلغ 573,000 تومان است.
- این مبلغ ثابت و مقطوع بوده و قابل افزایش یا کاهش نیست و هیچ دفترخانهای مجاز به دریافت مبلغی بیشتر یا کمتر از تعرفه اعلام شده نمیباشد.
پرداخت هزینه تنظیم سند میبایست پس از اتمام مراحل تنظیم و پیش از امضای نهایی، از طریق کارت بانکی و توسط یکی از مراجعین محترم صورت پذیرد.
در مواردی که تعداد طرفین یک سند بیش از دو نفر باشد، مطابق با تعرفه قانونی، مبلغ 22.000 تومان به ازای هر نفر اضافی به هزینه کل سند افزوده خواهد شد.
پس از پرداخت موفق هزینه و ثبت اطلاعات مربوطه در سیستم، شناسه یکتای سند برای شما صادر میگردد. در نهایت، پس از انجام تشریفات امضاء، ثبت اثر انگشت و تأیید نهایی توسط سردفتر، یک نسخه چاپی از سند به هر یک از طرفین حاضر تحویل داده شده و همچنین نسخه الکترونیک آن جهت دسترسی دائمی در کارتابل شخصی شما در سامانه کاتب بارگذاری خواهد شد.
ما در دفترخانه اسناد رسمی 930 تهران، همواره در تلاشیم تا با شفافیت کامل و رعایت دقیق قوانین و مقررات، بهترین خدمات را به شما مراجعین گرامی ارائه دهیم.
4. تفاوت سند اعراض از شرط با اسناد مشابه چیست؟
مهم است که سند اعراض از شرط را با مفاهیم دیگر اشتباه نگیریم:
- سند اقاله یا تفاسخ: در اقاله، طرفین با توافق یکدیگر کل معامله یا قرارداد اصلی را منحل میکنند. اما در اعراض از شرط، اصل قرارداد پابرجاست و فقط یک شرط خاص از آن حذف میشود.
- سند فسخ قرارداد: فسخ معمولاً به صورت یکطرفه و به دلیل تخلف یکی از طرفین یا وجود حق فسخ قانونی یا قراردادی انجام میشود و به کل قرارداد پایان میدهد. اعراض از شرط، صرفنظر کردن از یک حق است، نه پایان دادن به قرارداد.
- سند ابراء: ابراء به معنی صرفنظر کردن از یک دین یا طلب مالی است. اگرچه اعراض از شرط هم نوعی صرفنظر کردن از حق است، اما معمولاً به حقوق غیرمالی یا شروط ضمن عقد اشاره دارد، در حالی که ابراء مشخصاً مربوط به دیون است.
برای درک بهتر تفاوتها، به جدول مقایسهای در انتهای مطلب مراجعه کنید.
5. چرا باید این سند را در دفترخانه تنظیم کرد؟ (مزایای سند رسمی)
ممکن است بپرسید آیا نمیتوان به صورت یک توافق عادی یا شفاهی از شرطی صرفنظر کرد؟ پاسخ این است که اگرچه توافق عادی ممکن است بین طرفین معتبر باشد، اما برای داشتن اعتبار قانونی کامل و قابلیت استناد در برابر همگان (از جمله اشخاص ثالث و مراجع قضایی و اداری)، تنظیم سند اعراض از شرط به صورت رسمی در دفترخانه ضروری است.
مزایای تنظیم رسمی سند در دفترخانه:
- اعتبار قانونی بالا: اسناد رسمی از بالاترین درجه اعتبار در نظام حقوقی ایران برخوردارند و انکار یا تردید نسبت به آنها به سادگی امکانپذیر نیست.
- غیرقابل انکار بودن تاریخ سند: تاریخ تنظیم سند رسمی معتبر است و نمیتوان آن را زیر سوال برد.
- اثبات آسان: در صورت بروز اختلاف، ارائه سند رسمی بهترین و قویترین دلیل برای اثبات اعراض از شرط است.
- امنیت و جلوگیری از جعل: تنظیم سند در دفترخانه تحت نظارت سردفتر و با رعایت تشریفات قانونی، امنیت سند را تضمین و از جعل جلوگیری میکند.
- بایگانی و دسترسی مجدد: نسخهای از سند در دفترخانه بایگانی میشود و در صورت مفقود شدن، امکان دریافت رونوشت برابر اصل وجود دارد.
پس پاسخ به این پرسش که آیا امکان تنظیم این سند به صورت عادی وجود دارد، این است که: برای برخورداری از تمام آثار حقوقی و اعتبار قانونی، خیر؛ حتماً باید به صورت رسمی در دفترخانه تنظیم شود.
6. نکات کلیدی که باید قبل از تنظیم سند بدانید!
- تصمیم قطعی: اعراض از شرط یک عمل حقوقی است و پس از امضا، معمولاً قابل بازگشت نیست. پیش از اقدام، از تصمیم خود مطمئن باشید.
- مشخص بودن شرط: شرطی که از آن اعراض میکنید باید به طور دقیق و واضح در سند اعراض مشخص شود تا ابهامی باقی نماند.
- بررسی دقیق سند مبنا: مطمئن شوید که شرط مورد نظر دقیقاً همان چیزی است که در سند اصلی (سند ملک، ازدواج و…) قید شده است.
- اهلیت کامل: فردی که از شرط اعراض میکند باید عاقل، بالغ و رشید باشد و از روی اختیار و آگاهی کامل این کار را انجام دهد.
- عدم وجود اجبار یا اکراه: اعراض باید با رضایت کامل انجام شود. اگر ثابت شود که اعراض تحت فشار یا اجبار بوده، ممکن است سند باطل شود.
- مشورت حقوقی: اگر شرط دارای جنبههای مالی یا حقوقی پیچیدهای است، حتماً قبل از اقدام با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید تا از تمام آثار و تبعات تصمیم خود آگاه شوید.
هشدار: هرگونه ابهام در متن سند یا عدم رعایت شرایط قانونی میتواند منجر به بیاعتباری سند یا بروز اختلافات جدید شود.
7. سوالات متداول درباره سند اعراض از شرط
8. کاربردهای عملی سند اعراض از شرط (مثال)
اعراض از شرط عدم فروش ملک: شخصی ملکی را با این شرط خریده که تا 5 سال حق فروش آن را ندارد. پس از 3 سال، به دلیل نیاز مالی، تصمیم به فروش میگیرد. وی با مراجعه به دفترخانه و تنظیم سند اعراض از شرط عدم فروش، این محدودیت را از ملک خود برمیدارد و میتواند آن را بفروشد.
9. جدول مقایسهای سند اعراض از شرط با اسناد دیگر
| ویژگی |
سند اعراض از شرط |
سند اقاله (تفاسخ) |
سند فسخ قرارداد |
سند ابراء |
| هدف |
صرفنظر کردن از یک شرط یا حق خاص در قرارداد |
منحل کردن کل قرارداد با توافق طرفین |
پایان دادن یکطرفه به قرارداد (به دلیل خیار یا تخلف) |
صرفنظر کردن از یک دین یا طلب مالی |
| دامنه اثر |
فقط شرط مورد نظر را از بین میبرد، اصل قرارداد باقی است |
کل قرارداد و آثار آن از بین میرود |
کل قرارداد منحل میشود |
فقط دین یا طلب مورد نظر ساقط میشود |
| ماهیت |
ایقاع (معمولاً یکطرفه از سوی ذینفع شرط) |
عقد (توافق دوطرفه) |
ایقاع (عمل حقوقی یکطرفه) |
ایقاع (یکطرفه از سوی طلبکار) |
| طرفین اصلی |
مشروط له (ذینفع شرط) |
طرفین اصلی قرارداد |
یکی از طرفین قرارداد (که حق فسخ دارد) |
دائن (طلبکار) |
10. جمعبندی و مشاوره
سند اعراض از شرط ابزاری کارآمد و قانونی برای مدیریت و اصلاح تعهدات و حقوق ناشی از شروط ضمن عقد در اسناد رسمی است. تنظیم این سند در دفترخانه اسناد رسمی، با ایجاد شفافیت، قطعیت و اعتبار قانونی، نقش مهمی در تسهیل روابط حقوقی و جلوگیری از اختلافات آینده ایفا میکند. به یاد داشته باشید که اعراض از یک حق، اقدامی مهم با آثار حقوقی دائمی است؛ لذا پیش از هر اقدامی، از تصمیم خود مطمئن شوید و در صورت وجود هرگونه ابهام یا پیچیدگی، حتماً از مشاوره تخصصی کارشناسان حقوقی یا وکلای مجرب بهرهمند شوید.
اگر در مورد تنظیم سند اعراض از شرط یا سایر اسناد رسمی نیاز به راهنمایی بیشتر دارید، کارشناسان ما آماده ارائه مشاوره تخصصی به شما هستند.
